Van Tehuis naar Thuis

‘Watoto kwanza’, Swahili voor ‘kinderen eerst’. Vrij vertaald: het belang van het kind voorop, wat is het beste voor het kind. In dit geval het kind uit een van de meest kwetsbare groepen in onze samenleving: kinderen die (onnodig) opgroeien in een weeshuis.

Sinds 2009 hebben we weeshuizen ondersteund maar in 2017 leerden we dat kinderen het beste opgroeien in een veilig en liefdevol gezin, en niet in een weeshuis. We hebben onze visie bijgesteld en we zetten ons nu in om een omslag te realiseren van TEHUIS naar THUIS met ons project ‘Watoto kwanza’. Want kinderen horen niet op te groeien in een weeshuis maar in een veilig en liefdevol gezin.

Wij onderbouwen ons betoog met als metafoor de vier hoekstenen/pijlers van een huis:

1. 1. 1. 1. CULTUUR
2. (WETENSCHAPPELIJK) ONDERZOEK
3. WET- EN REGELGEVING
4. THEOLOGIE

Ad 1 CULTUUR
In de meeste landen behoren weeshuizen niet tot de oorspronkelijke cultuur. Een vangnetsysteem als ‘extended family’ wel. Zo ook in Tanzania. De Tanzaniaanse cultuur is extreem gericht op (extended) familie. “Kila mtu ni ndugu’, iedereen is mijn familielid. Dit is wat Julius Nyerere, de eerste president van Tanzania voor ogen had toen hij het land onafhankelijk maakte van de Britten. En dit zit nog steeds in het DNA van de Tanzanianen. Maar dit is verzwakt door de komst van weeshuizen. Weeshuizen zijn voornamelijk geïntroduceerd en opgericht door missionarissen, als reactie op oorlog, ziekte, natuurrampen en vooral de hiv/aids-crisis. De meeste weeshuizen hebben hun bestaan te danken aan goedbedoelende buitenlandse hulporganisaties, en hoewel ze ongetwijfeld vele levens hebben gered in crisissituaties, zijn ze niet langer een geschikt model voor modern Tanzania.

Ad 2 (WETENSCHAPPELIJK) ONDERZOEK
80% van de kinderen die opgroeien in weeshuizen hebben minstens nog één levende ouder of andere familieleden die met de juiste ondersteuning voor het kind zouden kunnen zorgen. Toch nam het aantal kinderen in weeshuizen en het aantal weeshuizen in Tanzania toe. Tussen 2011 en 2018 steeg het aantal weeshuizen van 282 in 2011 en 346 in 2018. In de regio Arusha is het aantal weeshuizen zelfs met 123% gestegen, van 39 in 2011 naar 87 in 2018. Hoewel de regio Arusha het hoogste aantal weeshuizen het staat niet in de top 10 van regio's met het hoogste aantal wezen. Uit onderzoek blijkt dat het grote aantal toeristische activiteiten in deze regio (mede) verantwoordelijk is voor deze stijging. De wens om 'goed te doen' van toeristen en vrijwilligers is een vorm van toerisme geworden die kinderen schaadt, het zogenaamde 'weeshuistoerisme'.

Meer dan 60 jaar onderzoek toont ook aan dat opgroeien in een instelling schadelijk is voor de cognitieve, emotionele en sociale ontwikkeling van een kind. In december 2019 hebben alle lidstaten van de Verenigde Naties een Resolutie aangenomen waarin ze hun diepe bezorgdheid uitspreken over de mogelijke schade die opgroeien in een instelling en institutionele zorg kan veroorzaken op de groei en ontwikkeling van kinderen.

In 2022 hebben zeventig wetenschappers op het gebied van gehechtheid de koppen bij elkaar gestoken en een zogenaamde ‘consensus statement’ geformuleerd met de titel ‘Attachment goes to court’ om wetenschappelijk verworven kennis te delen, misverstanden te voorkomen, en een solide basis te geven voor ‘evidence-based’ toepassing van de gehechtheidstheorie in de rechtspraktijk.

Professor Bakermans-Kranenburg en professor Van IJzendoorn hebben in het Tijdschrift Relatierecht en Praktijk (april 2022) een toegankelijke samenvatting in het Nederlands geschreven  van dit ‘consesus statement’. Ze gaan in over het belang van vertrouwde, niet-mishandelende opvoeder, continuïteit in de opvoeding en gehechtsheidsnetwerken.  Ze lichten onder ander toe dat zorg die ‘goed genoeg’ is (geen mishandeling, misbruik of verwaarlozing) te verkiezen is boven uitstekende zorg die tijdelijk is. Ook benadrukken de auteurs dat ondersteuning van ouders die ernstig tekortschieten doorgaans te verkiezen is boven maatregelen zoals uithuisplaatsing als die leiden tot discontinuïteit van gehechtheidsrelaties die het kind heeft opgebouwd. Lees het hele artikel hier.

Ad 3 WET- EN REGELGEVING
Dat opgroeien in een gezin het beste is voor het kind staat benoemd in het 'Verdrag van de Rechten van het Kind'. Dit verdrag is aangenomen door de Verenigde Naties op 20 november 1989. Hierin staat dat het kind, voor de volledige en harmonische ontwikkeling van zijn of haar persoonlijkheid, dient op te groeien in een gezinsomgeving, in een sfeer van geluk, liefde en begrip. Tanzania heeft in 1991 dit verdrag ondertekend.

Een kind neemt een unieke en bevoorrechte positie in de Afrikaanse samenleving in en voor de volledige en harmonieuze ontwikkeling van zijn of haar persoonlijkheid moet het kind opgroeien in een gezinsomgeving in een sfeer van geluk, liefde en begrip. Dit staat letterlijk in het Afrikaans verdrag ‘African Charter on the Rights and the Welfare of the Child (ACRWC). 49 van de 54 Afrikaanse landen hebben dit verdrag ondertekend. Maar het staat ook vernoemd in de Tanzaniaanse kinderwet, de ‘Law of the Child Act’. Deze Tanzaniaanse kinderwet stelt ook dat een persoon een kind niet het recht mag ontzeggen om bij zijn ouders, voogd of familie te wonen en op te groeien in een zorgzame en vreedzame omgeving, tenzij anders bepaald door de rechtbank (artikel/section 7).

Ad 4 THEOLOGIE
In elke religie is het gezin de hoeksteen van de samenleving. Dit staat ook zo letterlijk in de Bijbel “God sets the lonely in families.” (Psalm 68:8) Maar ook de Koran beschrijft het gezin als de hoeksteen van de samenleving. En toch besluiten we anders te handelen. Waarom?

Wat als het jouw kind zou zijn?
In onze gesprekken over deze omslag van Tehuis naar Thuis zetten we altijd één vraag centraal, en daarmee maken we het persoonlijk: “Wat als het jou kind zou zijn?”

Stel je eens voor dat je vandaag komt te overlijden, of dat je financieel in de problemen bent gekomen. Waar zou jij dan willen dat jouw kind opgroeit en waarom? In een weeshuis of in een gezin? De kans is groot dat je kiest voor de optie gezin. Wat wij niet willen voor onze kinderen moeten we toch ook niet willen voor andere kinderen? Maar waarom zijn er dan toch nog zoveel weeshuizen op de wereld?

Alternatieven
Er is niet één weg om een kind te plaatsen in een gezin. De omstandigheden moeten per kind persoonlijk worden bekeken met als basis ‘Watoto kwanza’, het belang van het kind voorop.
De eerste optie is terugkeer naar de biologische ouders. Kan dit gezin met financiële en praktische hulp wél voor het kind zorgen? Ja, dan kan het kind terug met de juiste begeleiding.
Is dit niet het geval dan wordt gekeken of andere naaste familieleden voor het kind kunnen zorgen, zoals een tante, oom, opa en/of oma. Het kind zal heel goed worden begeleid in de terugkeer naar een gezin. Pas als de situatie ‘veilig’ is zal de begeleiding langzaam afnemen.
Is terugplaatsing bij familie niet mogelijk dan wordt gekeken of er misschien een pleeggezin is dat liefdevol voor het kind kan zorgen.
Een gezinsvervangend huis is een laatste optie, maar dan een huis waar persoonlijke aandacht is voor de behoefte van het individuele kind om zich te ontwikkelen.

Help je mee deze kinderen te geven wat ieder kind verdiend: een gezin, een thuis? Steun ons dan in onze missie met een financiële bijdrage. Alvast bedankt.